sábado, 26 de diciembre de 2015

SALA DE TRATAMENTO

ARREDOR de cincuenta enfermos formamos, sentados en sofás, un semicírculo fronte ás mesas das enfermeiras. Unha controla no ordenador historias e tratamentos. As outras afánanse en nos conectar ás bolsas das que gotean os velenos ás veas polas que corren dentro dos nosos corpos. Son anxos brancos con sorriso nos labios, coñecen os nosos nomes, e para todos teñen palabras de ánimo e consolo. Saben con quen tratan. Enfermos de tódalas idades e condicións, que levamos como mellor sabemos as horas de conexión aos líquilos aos que nos encomedanmos para sanar pero que nos postran de corpo e ánimo.
Uns lemos e observamos, outros falan e rin, moitos dormen demolidos polo peso das substancias. Mulleres con panos cubrindo a calvicie, homes demacrados, sen alento algúns, outros con boa presenza, coma se o mal non actuase. Todos apegados á esperanza de que o bombardeo cause os menos danos colaterais e aniquile ao verdadeiro inimigo que se reproduce con malicia extrema.
Hoxe teño á beira a dous enfermos con problema nas veas. O peor. Endurecen coma adivales e non hai maneira de picar. Primeiro proba a enfermeira con experiencia e paciencia nas corres de calos que lle quedan ao vello da dereita. Nos brazos non é posible. No dorso da man. Despois de moito picar, con dolor, conségueo. Quéixase: mal do demo, estaba coma un buxo e isto fendeume; onte pasei a tarde chorando. Pola dor?, pregúntolle. Non, porque me dan baixadas e non paro de chorar.
Na esquerda, unha moza nova, dalle azos á enfermeira para que busque vea por onde sexa. Cando o logra xiringa sangue coma unha billa aberta no chan e no seu branco pantalón. E así avanza a mañá. Eu intentando concentrarme na Ilíada, agora pefiro repasar grandes obras, para lelas como o antipático e intelixente V.S. Naipul di que hai que beber o viño de Porto: mascándoas.
Pero o sono tamén me aplana e cando esperto xa moitos marchan e se despiden desexando o mellor para todos. Un desexo que entendo non pode ser outro que a mellora deste sistema sanitario que a todos por igual atende na experiencia da enfermidade, a inxustiza en estado puro, como dixo Ricardo Piglia. Tamén eu lles desexo o mellor Nadal e lles agradezo a fidelidade por me ler.

sábado, 19 de diciembre de 2015

ESCURIDADE DE DESEÑO

MENOS mal que non levaba urxencia. Parei porque o lugar ofrecía tódalas condicións que se requiren para facer un descanso despois de dúas horas conducindo: moderno, coidado, limpo e con ofertas moi variadas. Cumpridos os requisitos de repostar combustible e tomar unha auga, fun ao baño. A primeira proba pola que tiven que pasar foi pola identificación da porta para señoras e señores.
Estarei máis canso do que cría, pensei mentres prestaba atención aos símbolos de alto deseño que intentaban diferenciar unha porta da outra, pero a miña intelixencia non daba para máis. Permanecín na máis escura dúbida ata que saíu unha señora dunha porta acristalada, sorriu e indicoume: a súa é esa, non se estrañe, a min tamén me custou dar coa miña. Pensei que rematara cos problemas e podería cumprir co meu propósito sen dificultade.
Erro maiúsculo. Aberta a porta corredera quedei dentro dun espazo escuro sen dar atopado o mando da luz. Intenteino ás apalpadas, pero sen éxito. Supuxen que, dada a modernidade do local, un sensor indicaría a miña presenza e axiña se acendería. Por iso me movín. Nada. Tropecei 
co que supuxen sería a meseta dos lavabos, ou o retrete, non sei. Falei por se había alguén dentro, ningunha resposta.
A escuridade continuaba. Volvín a onde me parecía que deixara a porta de corredera, pero equivoqueime, tropecei con outra que non se abría automaticamente. Xa algo canso emitín sons e bufei e tusín e dei co pé no chan a ver se algún sensor me detectaba. Impaciente, desexei que alguén de fóra entrase, pero en contra de toda experiencia en áreas de descanso, non entraba nin unha alma.
Que deseño é este? Sen saber como, unha luz intensa acendeuse e vinme perdido no medio e medio do recinto amplo, cheo de espellos, luminoso. A ver se por fin, pensei mentres me poñía a aliviar, pero no medio da operación, outra vez escuridade.
E así por tres veces e nunca sen descubrir cal era o sistema polo que se acendía nin apagaba. Cando quixen lavar as mans, para que a billa botase auga tiven que mover e retorcer as mans coma Sara Baras. Antes de saír aínda outra vez quedei a escuras. Xa fóra, moito desexei un interruptor e unha billa dos de sempre. E agradecín non estar de urxencia.

POBRIÑO INDECENTE

ANDAN AS AUGAS alodadas por mostrarse dous candidatos á presidencia coma discutidores de tarberna. E aproveitan os sorprendidos atacados pola mala educación e baixura do atacante. Que mágoa me dan! Pobriños! Co boíños e educados e cultos e delicados e tenros que eles son... A falta de cultura democrática, propostas estudadas, intelixencia colectiva, merecémonos estes esepectáculos de entretemento no que os protagonistas se rebozan na lama mentres os evadidos e aburridos espectadores tragamos rodas de muíño tal coma se estiveramos diante da vida misma que nos regala a diario ese meigo das ondas chamado Jorge Javier Vázquez. 

Quen diante de nove millóns de espectadores perdeu a paciencia e control, encheu de rabia os ollos e se sentiu no máis íntimo ofendido non é outro que o experimentado e resistente Rajoy. Ese político da inacción robusta, que durante o período de inicio da maior crise económica en décadas, por amor á patria, nulo afán partidista e espírito xeneroso e sacrificado polo ben do país se dedicou a proferir os insultos máis displicentes, clasistas e retortos ao presidente da época, Zapatero, quen, coma náufrago, bracexaba entre as olas que o mergullaban. Este político tan afectado por calificalo de indecente, para quen non lle alcance a memoria, recordareilles que a Zapatero acariñouno con estes ambles, estimulantes e doces insultos (cito textualmente): «acomplexado, insensato, cobarde sen límites, zafio, manipulador, grotesco, radical, taimado, maniobrero, irresponsable, frívolo, ambiguo, impreciso, débil e inestable, chisgarabís, bobo solemne, traidor aos mortos, falar en batasuno, sectario e ter a cabeza de adorno». Onde estaban daquela os educados, alarmados e ofendidos políticos do PP? 

Non teño o máis mínimo inconveniente en declarar que non é Sánchez político da miña devoción. Que non haxa enganos. Pero a rabecha de Rajoy e o mecanismo de defensa do seu partido e medios seguidores é dunha hipocrisía vergonzosa. Que ninguén rasgue as vestiduras nin encha a cabeza de cinza. Se o estilo é de macarra, o primeiro en non dar a talla, non estar á altura como a el lle gusta dicir, foi Rajoy. E si. Dixo Sánchez algo que millóns de españoles pensamos no seu día e calamos, nos esquecemos e desesperamos fastiados de que nada ocorra coa corrupción neste país. Pero é certo: ningunha democracia ás que nos gustaría parecernos consentiría que Rajoy continuase de presidentes despois do caso Bárcenas. É unha indecencia política monumental. Unha incongruencia de tal calibre que democráticamente é insostible. Son tantos os indicios, tan potentes e tan evidentes e escandalosos que ningún presidente en Reino Unido, Alemaña, Dinamarca o Francia podería continuar. Dimitiría pola propia presión do seu partido. A ninguén se lle consentiría tamaño descaro. Esa negación da realidade, ese agocharse e resistir ata o indecible admitindo como único pecado que se cometeu un erro no nomeamento dun cargo é dunha indecencia política inconmensurable. Claro que a resposta deste presidente diante da corrupción é indecente, e segue a selo cando aínda hoxe mesmo non ten opinión sobre deputados e embaixadores do seu partido que se enriquecen con comisións porque «non coñece o asunto». Non acabo de ver a razón de se sentir tan ofendido. Ten sorte de que non lle dixesense polo claro, copiándoo, que a súa cabeza está de adorno , é un acomplexado ou que é un bobo de solemnidade - estes si insultos ad hominem-, porque se el se sentiu con lexitimidade para afundir a quen pretendía reemplazar para salvarnos da catástrofe insultando con tal virulencia, moitos senten hoxe idéntica lexitimidade en utilizar idénticos métodos para chimpalo fóra, porque despois de catro anos nos ten encadeados a un rescate a perpetuidade e condenados a vivir en maior desigualdade, máis pobres e máis indefensos. Dende logo que eu non aprobo tales métodos, pero os que os usan, que non nos tomen por bobos. 

Nota: Rematado este artigo sei do ataque sufrido polo Sr. Rajoy na cidade de Pontevedra. Sobra dicir que se os insultos non me parecen o mellor método, a máis liviana manifestación de violencia física é inaceptable sen xustificación posible, merecendo a condena máis contundente e a solidaridade absoluta co agredido.

martes, 15 de diciembre de 2015

AS PREVISIÓNS PODEN DICIR MISA

TEÑO unha hipótese que moito me gustaría contrastar. Que as enquisas erran non é nada infrecuente, pero dá que pensar o interese e ardor con que partidos e medios interesados nun resultado determinado se dedican a propagar as súas previsións aos catro ventos. Non parece descartable que produza unha interacción: segundo se lanzan as previsións así tamén pode en certa medida animarse o voto nunha determinada dirección.
Os fogóns dos equipos de sociólogos e politólogos encargados de adubar estes mesunxes preelectorais afánanse por inclinar os datos cara decisións que se cadra aparecen na traxectoria do votante cando antes non o estaban.
Un dato nestes momentos parece incontestable dende o punto de vista de tódalas previsións: por máis ou menos, pero o PP será o partido máis votado. E se tal previsión fose un espantallo sen substancia? Comportaríase de igual maneira o electorado? Vaiamos coa hipótese por enredar.
Supoñamos que tres ou catro granes medios sacasen unha enquisa ben cocida na que as previsións de voto cambiasen radicalmente as expectativas. Supoñan: UPyD non desaparece, ao contrario, sobe e case se empoleirta á altura de Ciudadanos; IU non queda esquecida, dá un auténtico pinchacarneiro e compite en igualdade con Podemos; o PP, derreado pola corrupción, non aguanta e baixa dos 90 deputados; o PSOE, resucitado de entre os mortos, empata co PP. Incrible?
Se unha e outra enquisa insistisen nesta liña, que pasaría? Achegaríanse máia óos resultados ás previsións ou quedarían desmentidos pola votación? É probable que a relación causa efecto entre enquisas e votacións reais non modifique en substancia a tendencia do votante, pero algo máis conviría andar aleutos co bombardeo preelectoral, sobre todo ao pensar no voto útil.
Quen se afana tanto por cociñar números e intencións non é indiferente. Anda detrás dun efecto. Non hai inocencia á hora de ganar eleccións. Non parece boa asesoría andar excesivamente pendente de prognósticos e informes ben pagados por quen pretende sacar tallada. Se cada quen examina e vota por convencimento, as enquisas poden dicir misa.

A QUEN LLE ESTORBAN IU E UPyD?

  Seguimos pendentes dos debates. A actualidade manda. Pouco que engadir ao xa visto por quen puxese interese e ollos limpos : Soraya defendeu o mellor que puido a difícil situación na que se atopaba; Rivera non tivo o mellor día: ambigüidade, sobreactuación, nervioso; Sánchez non ve saída no medio da néboa do seu partido e repetiu varios mantras nada entusiastas; e Iglesias, con non estar perfecto e meter varias veces a pata, demostrou ser o de máis capacidade dialéctica, didáctico, convencido e con un discurso máis elaborado. Ningún alcanzou a excelencia, todos levaban unha lección aprendida e defendérona o mellor que souberon, pero como ganar con claridade e apabullando, ningún. Digamos que ganou aos puntos Iglesias, pero supoño que con escasa repercusión á hora do voto. Polo visto, agás un nada probable zapateado de Sánchez a Rajoy na próxima pelexa televisiva, a sorte está servida: ganará o PP, e gobernará coa axuda de Rivera. Da distancia que se produza entre estes dous partidos dependerá o grao de presión que Rivera poida exercer nas esixencias ao PP, pero moito temo que non serán relevantes. Con todo, os auténticos ganadores do espectáculo foron os organizadores e os presentadores. Por primeira vez viuse un debate algo menos ríxido, non tan cargado de monólogos, en grande medida gracias á hábil e rigorosa condución por parte do xornalista Vicente Vallés, punzante, sereno, repartindo problemas por igual a uns e a outros. Sen chegar a un debate exemplar, débese admitir que foi algo novo, máis dinámico e bo sería mellorase no futuro.
            Hai algo, sen embargo, que non acabo de entender nesta toma de posición descarada a favor dos partidos chamados emerxentes en detrimento de outros dous  con representación parlamentaria (isto por referirme aos que se presentan en todo o Estado, para os nacionalistas cómpre unha análise diferene). Hai uns días,  Andrés Trapiello pediu explicación ao diario El País do porqué se eliminaba dos debates a IU e a UpyD. Dous partidos con representación parlamentaria, grazas, polo tanto, ao voto de cidadáns que os elixiron libremente, a favor de outros sen representación por máis que estean aupados polas enquisas. ¿Pesan máis as enquisas que os votos?
            Nesta mesma liña lamentouse nun artigo Fernando Savater de que tamén eles, fundadores do partido de Rosa Díaz, foran emerxentes, trataran de esnaquizar o bipartidismo antes ca ninguén, perseguiron a corrupción sen lles tremer a man, non andaron cambiando a cahaqueta e pasaron a ser ignorados polos medios, de modo que, pola lei da profecía que auto se cumpre, acabarán desaparendo completamente. Por suposto que UpyD cometeu erros e ten responsabilidade de parte do seu fracaso. Como IU. Pero ¿ xustifica iso unha ignoracia tal por parte dos medios como para que non conten de cara ás próximas eleccións?
Non gusto das teorías conspirativas, pero ás veces non queda outra que acudir a elas. ¿Quen pode ter tanto interese en que Ciudadanos medre, que apareza en tódalas enquisas como o partido de crecemento máis espectacular? ¿Por que as televisións, ademáis da audiencia, se volcaron sen disimulo con Rivera e Iglesias? ¿Estorba o PSOE, e convén desfacerse definitivamente de IU e UpyD? ¿Non haberá poderes decididos a renovar a dereita cunha cara máis xuvenil para que de verdade se consolide un conservadurismo doce por varias lexislaturas? ¿Non pretenderán os mesmos aniquilar unha esquerda auténtica por unha esquerda feble que se reparte os votos entre Iglesias e Sánchez?

Preguntas sen resposta. Mais algo non ofrece discusión: non hai dereito a que estes dous partidos non participen non debates xunto cos outros catro. Meréceno por votos, non por estimación de voto que é moi diferente. Porque o voto, ata o 20D, está no peto dos cidadáns. E merecían saber tamén o que estes dous partidos desprazados ofrecen para a próxima lexislatura.

martes, 8 de diciembre de 2015

APRENDENDO CON CARRACEDO

QUEN sabe, sabe, dicimos en Arzúa e supoño que tamén en Santa Comba. Que o traballo do profesor Ángel Carracedo no campo da xenética forense era recoñecido a nivel internacional seino dende hai tempo, de aí a miña admiración, pero o que non coñecía é a súa facilidade para escribir artigos xornalísticos claros, amables, lúcidos e alegres, capaces de seducir dende o primeiro ao último. Escritos sen artificio, coa humildade do que de verdade sabe, coa universalidade de quen ten o mundo por casa sen deixar de apreciar as súas raíces, demostran, como brillante científico que é, gran poder de observación, curiosidade e síntese.
Durante os últimos meses, un xornal galego recolleu os artigos que o profesor fora metendo nun peto para lle ensinar á súa nai ao contactar con outras culturas na súa peregrinaxe científica polo planeta. E así puidemos rir gardando silencio coma suecos, facendo cola coma alemáns, utilizando retranca no mundo árabe, aparcando como os italianos ou bailando coma colombianos.
Miña nai comezaba o xornal polo revés por saber o que contaría ese catedrático que tanto viaxa, xa ten que ser bo para que o chamen de tantos lados. Pero tamén sei de curtidos columnistas entusiasmados polo seu modo de enganchar ao lector. A min, xa dixen, encantoume a humildade de quen, por ter auténtica sabedoría, non precisa de imposturas nin alardes, mostrando a vida co relativismo e humor propios de quen goza co traballo que realiza.
O que máis lle envexo é que conte con amigos en cada cidade do mundo. E o que máis me consolou foi que tamén el (o contrario xa sería rabiar coa envexa) se sentise acovardado diante dos meneos das colombianas cando soa un vallenato, cumbia ou bachata. Prometeu na súa despedida que escribirá para outro peto entre viaxe e viaxe, e esta vez en galego.
Ha ter mérito: que escriba con idéntica alegría na súa outra lingua valerá máis que mil liturxias oficiadas por políticos que soan a falsidade. Porque aí si queda plasmada a esencia de facer pé en Santa Comba para ser científico no mundo, pois en eso consiste o orgullo de ser de onde se é: amar o propio para ser universais. Agardamos eses artigos, profesor, con vostede sempre se aprende.

lunes, 30 de noviembre de 2015

FRENADOL PARA AS GALIÑAS

A razón pola que miña nai goza dunha saúde magnífica cumplidos os 89 anos está, ademais de na súa xenética, no gusto co que mantén a horta e na dedicación ás súas galiñas. Na horta cultiva nabos, berzas para os coellos, tomates, cebolo, xudías, cenorias, pementos, leituga e fabas. Mantén os métodos de traballo que aprendeu de sus pais e non se deixa gobernar por modas nin demasiadas axudas químicas. Atende ao sol, ás xeadas, á lúa e a que a terra pase os seus períodos de descanso.
Os apeiros son os tradicionais, cunha sacha e pouco máis arréglase para que a produción sexa o máis vizosa. Discute con meu pai por se non está o lugar o suficientemente abrigado e non pasa día no que non controle se andan a medrar herbas ruíns. Pola súa intención aínda plantaría ferrados e ferrados de millo e patacas, cústanos moito convencela de que só dedique uns regos a produción tan ruinosa.
Manter aos coellos gústalle, pero atender ás galiñas é paixón. Non creo que existan galiñas no mundo mellor tratadas. Pastorea nelas, coñéceas e dalles un trato individualizado, selecciona con mimo o millo que lles dá, comen casca de ovos e outras delicadezas escolleitas coma se necesitasen un menú de meniño. Se pola alimentación e dedicación que ela lles presta houbese que analizar o prezo do seus ovos, serían os máis caros do mercado. Mirado polo baixo, calculo que a ducia débelle saír a doce euros. Un negocio.
Pero a ela danlle media vida. Érguese coa ansia de atendelas, vainas ver a cada pouco, trae os ovos no maldil coma tesouros e sácaas a pasear cada tarde pola mellor zona do xardín, de maneira que cans, persoas e beleza han de estar ao servizo das necesidades e caprichos das galiñas. Meu pai xa se rendeu e non peterrea con ela, sabe que diante das galiñas está vencido. Son as raíñas da casa. Con todo, miña nai garda aínda o siso no seu sitio e non se anda con andrómenas. O outro día soubo dunha muller que foi á farmacia pedindo frenadol para as galiñas e levou as mans á cabeza: onde tal se viu, e esa muller está tola ou que, pensa que as galiñas son cristiáns...

QUEDA O PARAÍSO LONXE DO CENTRO?

DAS AFORAS seguro que si. Pero tampouco no centro vemos probas evidentes de que alí poida estar o paraíso. Nos dous últimos séculos aceptamos que a extensión da liberdade sería garantía de maior felicidade, pero tal e como Mark Lilla propón analizando a última novela de Houellebecq, Submisión, non parece tan claro. Europa anda sen rumbo de maneira clara. No só pola crise que mostra as carencias da unión monetaria, senón, sobre todo, pola falta de substancia espiritual que a cohesione. Se cadra a falta de rumbo ten que ver cunha tentación moi antiga que o islam nos está recordando: caer de novo sometidos diante de quen aseguran falar en nome de Deus, que, coma sempre, permanece tan distante e calado.

Dende que o home comezou a contarse e a tratar de interpretar a natureza para vencer o enorme medo que nos produce o desconocido e a morte, acudiu axiña a mitos e deidades que lle axudasen na súa dependencia. En canto evolucionou socialmente, na creación de ferramentas, na división do traballo, na representación simbólica, puido evolucionar dun panteismo indefinido a un politeismo anulado pola potencia dun monoteismo soberano. Apareceron as relixións do libro, as das narracións que se interpretan ao dictado de Deus para identificarse, cohesionarse e fortalecerse como grupo propio e diante dos inimigos. Propuxeron narracións acordes aos tempos nos que a violencia, a cruedade e a vinganza eran propias dos deuses. E ofreceron unha salvación segura para quen se sometese a unha moral ditada dende as alturas, na que primaba a obediencia, falta de crítica e submisión absoluta aos designios do creador salvador.

Custou séculos romper esa visión relixiosa que deu en controlar o poder político cun pensamento ao servizo de tal ideoloxía. As distintas transformacións posibilitaron unha Ilustración en Europa que deron pé a un cambio transcendental nas relacións entre o home a divinidade e dos homes entre si. A ciencia desbordou á filosofía só servidora da teoloxía. Os dereitos impuxéronse aos dogmas. O home sentiuse a cada paso máis dono do seu destino, con independencia de que experiencias sociais nas antípodas da fe, como o socialismo real, propuxesen unha submisión similar a cambio dun paraíso aquí, non despois da morte. Fracasado con estrépito o modelo de paraíso igualitario baixo o dominio dun Estado-Deus, seguimos agarrándonos á liberdade como liberadora auténtica e verdadeira promesa de felicidade.

Liberdade levada ás últimas consecuencias que nos deixa desasistidos, en mans dus cantos desapiadados que enredan coa maioría a capricho dos seus intereses cobizosos. O paraíso de liberdade tórnase trampa ao caer na indefensión, na soide, no medo ao terror, nas ameazas que ao Estado lle custa desterrar. O prezo da liberdade antóllase caro. Tal e como moitos autores retratan, a crise de Occidente demostra o cansazo e fastío dos incovenientes da mera liberdade. Por iso aparecen autores e obras que cuestionan se só nela atoparemos o paraíso. Por iso a quebra de tantos valores parece que deixa ao home actual no aburrimento ata a eternidade, farto de consumir e de intoxicarse coas drogas idolátricas do sexo, o mercantilismo e a soidade. ¿Andaremos detrás de valores seguros, de autoridade firme, de confort aínda con menos liberdade? ¿Pretenderemos regresar a niños de submisión que nos ofrezan a seguridade que a liberdade nos puidera cuestionar?

Sería o grande erro da civilización e un retroceso inaguantable. Woody Allen dicía que cría cos ollos pechos no paraíso, o que lle gustaría saber é se queda lonxe do centro e que horario de apertura ten. Probablemente non estea no centro, dende logo nos suburbios non, e tampouco é probable que teña un horario establecido, pero seguro que non se presenta na tentación da submisión, de regresar ao pasado acolléndonos á seguridade de reglas que nos veñan impostas por quen din falar en nome de Deus, aínda que sexa o máis amable. Coa señalización que decidamos, atopando unha nova cohesión esperitual e fuxindo do nihilismo, pero na liberdade está o camiño.

sábado, 21 de noviembre de 2015

PASEI A NOITE AMANDO

ANDO pola Roma azul e cálida deste outono empapando os sentidos coa beleza que a adorna. Un exceso que xa Stendhal entendera que satura ata a perda de control. Pero como hai décadas que non piso a cidade, non quero perder nada do que pretendía ver. E así, chegada a noite, canso, durmo vencido por tanta color, formas e espazos á espera do plan do día seguinte. Así ata o terceiro no que as cores e esculturas, monumentos e prazas, igrexas e nomes bailan no cerebro creando unha mesturanza efervescente de imaxes encadeadas que non me deixan durmir.
Paso a noite na cama pero do Panteón á Capela Sixtina, das estancias de Rafael á Villa Borghese, desta á Doria Pamphilj, de San Pietro in Vincoli á Piazza del Popolo, á Navona, á Fontana de Trevi... sen parada. Ora repaso o vigor furioso das pinturas e figuras de Miguel Ángel, ora á dozura delicada de Rafael; vou dos santos con cara de rufiáns de Caravaggio ao retrato demasiado verdadeiro que Velázquez calca de Inocencio X; das follas de mármore coma cristal esculpidas no aire por Bernini para que Dafne fuxa coma árbore de Apolo á sensualidade lisa de Paulina Bonaparte cincelada por Canova. Frescos, columnas, deuses e deusas, laranxeiras no Palatino, fontes, arcos, triunfo, circo, imperio, pasado, motos e fume na vida anárquica dunha cidade pola que paseamos turistas, emigrados en busca de vida, cidadáns romanos de hoxe, curas e monxas a feixes e sen complexo, e onde en cada curruncho unha cruz monta sobre un templo a Xúpiter ou Rómulo.
Hai enriba da porta de entrada á última sala da pinacoteca da Galería Borghese un cadro de Rafael titulado La Fornarina (a panadeira). Conta a lenda que era a súa amante e que despois dunha noite de amor con ela, o pintor de Urbino enfermou e nunca deu recuperado, morrendo ao pouco tempo con tan só 37 anos. Neses anos só pintou e amou. Na súa grande obra A escola de Atenas trata de representar a beleza, a bondade e a verdade. Na miña noite eufórica de imaxes a cores en Roma, toda ambición, violencia e cobiza, que non son alleas á cidade, quedan anuladas polo peso da verdade, da bondade e, sobre todo, da beleza. E por iso paso a noite amando. E non pego ollo. E non me importa.

CASE NON FALAN ÁRABE

MULTICULTURALISMO e asimilacionismo están fracasando. Con independencia das abundantes e complexas causas de política internacional, a situación de horror e medo que padecemos en Occidente (para que nos fagamos unha idea do que é o pan diario nas zonas de guerra) conta cun fenómeno interno que merece reflexión. É o referido a eses combatentes que se unen de maneira apaixoada ao terror, tanto fóra coma dentro, sen case saber árabe, dende logo falando francés ou inglés perfectamene, porque naceron, criáronse e foron acollidos nestes países. Que leva a estas xeracións a ser tan desgradecidas con quen os acolleu? Por que a mensaxe de morte é máis atractiva para eles que a vida que se lles ofrece nos países de acollida? Como é posible que mozos subvencionados, escolarizados e criados neste mundo prefiran o suicidio, e queden tan facilmente seducidos polo proselitismo dos musulmáns radicais? 

Por descocontado que non se pode esquecer o dano causado pola intervención en Afganistán e Irak, os intereses cruzados de distintos países na zona de maior destrución neste momento e que alguén compra o petróleo que sae do EI por Turquía; é evidente que bombardear a secas pode ser lume no deserto, que alguén negocia coas armas e que esta guerra colle desprevenidos a tódolos estrategas; certo que a nai da maioría dos problemas está na imposibilidade de separar relixión e política, esa lacra medieval que no islam (en todo, tamén no pacífico e no amable) impide o progreso que, contra corrente e á forza, foi capaz de superar o cristianismo. Claro que mentres non se dea unha separación total e radical entre relixión e política, non haberá revolución árabe posible. E por suposto que non será doado modificar esquemas donde, coma por exemplo en Paquistán, o 75% dos cidadáns considera que quen abandone o islam merece a pena de morte; ou sociedades nas que, coma en Irak, se está pensando en aprobar unha lei para que as nenas poidan contraer matrimonio aos 9 anos; ou, como ben sabemos todos, en todo ese mundo onde as mulleres non chegan nin a valer medio home. Efectuar cambios nesas circunstancia esixe plan a moi longo prazo. Haberá que descubrir e apoiar aos seus Locke e Voltaire, que algúns hai. Exportar ademais de tecnoloxía espírito crítico aos países ricos desa comunidade, promover intifadas culturais no mundo árabe que limpen de superstición a mentalidade islámica. E adoptar medidas conxuntas, tanto diplomáticas como económicas, de intelixencia e en internet, que primen os valores realmente democráticos e laicos. E defendernos sen medo, os nosos valores de liberdade e igualdade son superiores, para iso pasmos unha ilustración. Así. Sen complexos. Certos relativismos culturais só conducen a que o enimigo - a superstición e o atraso- se impoñan. 

Pero mentres, na casa, que facemos con esa mocidade que chegou na busca dunha vida mellor e queda abducida pola morte e o terror? Como tratamos a eses imans, pagados dende países «amigos», que inoculan odio e fanatismo nos desesperados desocupados e desarraigados dos banlieue das grandes cidades francesas? De que maneira podemos contrarrestar o resentimento dos fillos de quen chegaron a unha república que os hospedou e agora eles lles mostran a máis fera ingratitude? Como di Ayaan Hirsi Ali, estes mozos buscan ser mellores persoas, unha vida máis plena, un pasado honorable e glorioso, algo que os encha; aceptan unha misión sagrada. Criáronse entre nós e déixanse seducir por unha narración que consideran de deuses e aceptan a inmolación. E viven en París, Londres, Berlín. E case non saben árabe, si perfecto francés, alemán ou inglés. O problema está medrando dentro de nós moito máis do que queiramos enfrontar. Nin multiculturalismo nin asimilacionismo están sendo efectivos coas segundas e terceiras xeracións. Europa ten moitos problemas, un, non menor, é o da integración. Porque medrar en islamofobia, pechar fronteiras, negarnos a acoller aos que pretendan integrarse e confundir aos refuxiados que foxen do mesmo horror con criminais de guerra non é solución. Pero pecar de inxenuos e seguir subvencionando a quen pretende anular o noso progreso e asasinarnos, é estúpido.

domingo, 15 de noviembre de 2015

PASEI A NOITE ODIANDO

A rebelión serve como catalizador de penas. A rabia e a negación conxugan de vez en cando para liberar o caldeiro cheo de tanto aguantar. Pasamos por mil e unha dificultades , aguantando en silencio ou sen aparentemente nos inmutar, coa convicción de que con esparruñar non arranxaremos nada, pero chega un momento en que, como El Bombita de Darín en Relatos salvajes, a un éncheselle o humor ata a cima e decide estoupar de vez. Algo así me debeu pasar a min unha das últimas noites.
Como o sono non quería apousar sobre min , farto de ler e pensar, dei en odiar. Así, con tódalas letras: o-d-i-a-r. A que, a quen? A canto se atrevía a penetrar na miña consciencia. Incapaz de parar os pensamentos, estes ían e viñan incontrolados das inxustizas sociais ás humillacións vistas e recordadas, dos abusos e corruptelas á ignorancia e covardía de tantos.
En primeiro eran os conceptos en si os obxectos de odio, pero axiña se foron transformando en persoas recoñecidas, cada cal representando á perfección a concreción do mal odiado. Para o cinismo elixía un nome e rostro, para a corrupción varios políticos que nin merece a pena nomear, para a maledicencia un presentador de televisión que as poucas veces que o vexo me produce comechón e para a ignorancia máis perigosa a varios triunfadores sociais aos que co desprezo non sei se enmascaro envexa.
Como a noite avanzaba e a lista de condutas e persoas a quen odiar non se detiña, comprendín que non era bo método para entrar no sono, que era a razón do xogo. Pero foi aquí que caín na conta do perigoso que é odiar. Canto máis odias, máis ganas tes de odiar, e cando pensas ter rematada a nómina de todos cantos podías incluír no teu afán por esnaquizar, aparecen novas imaxes que aínda te incitan máis ao odio. Tanto que, aínda dando renda solta á imaxinación, xa non che queda nada con que castigalos, caendo na conta, por fin, que canto máis odias, máis te odias a ti mesmo, pois, coma a tolerancia nunha droga, canto máis odias, máis necesitas odiar sen nunca atopar paz.
Foi entón cando recordei unha frase atribuída a Bismarck: Non peguei ollo, pasei a noite odiando. E decidín parar en seco para pegar ollo.

O EFECTO MATEO

LEO que do 2010 ao 2014, a retribución dos conselleiros do ibex medrou un 22%. Na mesma época, sen abrumar con datos, sabemos que moitos cidadáns e servizos, sobre todo sanidade e educación, padeceron un retroceso signficativo. Os salarios diminuiron un 18,8%, o 64,7% da poboación traballa a tempo parcial, o número de pobres incremetouse e máis familias das desexadas teñen a todos os seus membros no paro. Tamén se sabe que durante esta época aumentou o número de millonarios e que os que xa o eran, prosperaron.

Non son da idea dun igualitarismo mediocre. Entendo que para o progreso é imprescindible a existencia de incentivos. De igual maneira que é xusto recoñecer que non todos se esforzan igual nin aplican idéntica tensión a inventar, medrar e crear riqueza. É lóxico, polo tanto, que existan diferenzas entre salarios e beneficios. Mal nos iría nunha sociedade na que a intelixencia, o tesón e a audacia non recibiran recompensa. Experiencias sociais coñecemos onde un falso igualitarismo mediocre anula toda vitalidade social, abocando aos cidadáns a unha rutina cansa carente de todo estímulo.

Mais dito isto, razoable parece admitir que a tendencia á concentración da riqueza está resultando un perigo para a democracia. O poder que acumulan determinadas empresas fai tremer a calquera estado, mesmo a riqueza dalgúns individuos particulares. Algo debería modificarse se non queremos que a cada paso as decisións dependan máis dos intereses dese grupo reducido de auténticos poderosos que teñen ao servizo aos mellores técnicos fiscais, aos mellores avogados, aos mellores políticos ía a dicir, porque é a eles aos que máis pesionan para que as leis se acheguen e se acomoden aos seus intereses. As ideas conspirativas non soen ser boas conselleiras, pero ás veces un sente medo de que determados grupos empresariais non estean controlando de maneia sibilina as leis máis importantes de gobernanza no mundo para que se axusten ás súas necesidades de beneficio.

En calquera caso, o evidente é a tendencia a que a riqueza se concentre en poucas mans, cumpríndose o efecto Mateo cando nos evanxeos dicía que ao que ten daráselle e ao que non ten, o pouco que lle queda, quitaráselle. Os tempos de bonanza xa son bos, pero nos malos tamén os que teñen moito prosperan mentres a maioría se derruba. Hai partidos aos que se critica por non ter o pés na terra que se atreven a facer propostas para modificar esta tendencia. Alberto Garzón acaba de proponer que, por lei, os salarios máximos non superen dez veces aos máis baixos. É unha medida discutible, sen dúbida. Podemos por lei frear a dinámica de estímulo e beneficio que a sociedade libremente xera? Non suporía iso un freo ao deixar de premiar a sana ambición e a excelencia?

A medida, como digo, ofrece moitos puntos de discusión. Pero se analizamos a raíz e motivo da súa proposta se cadra temos que admitir que algo similar e máis matizado habería que artellar. Unha sociedade que continúe por esta deriva de aumento da desigualdades pode estrangularse a si mesma. Non só por motivos éticos dado o gran número de excluídos que se perden polo camiño, senón incluso pola súa posibilidade de progreso e mellora económica. Canto máis igual é un país, mellores perspectias económicas mostra. O efecto Mateo non parece a mellor liña económica para unha sociedade do futuro. Cantos máis traballen e máis equilibradas estean as remuneracións, maior progreso, democracia e benestar. A máis concentración ponográfica da riqueza en poucas mans, maior perigo para o progreso e a democracia.

domingo, 8 de noviembre de 2015

A INUTILIDADE DA QUEIXA

AS ondas brancas chispeaban vernizando dunha feble luz o comezo lento da noite. No alto, unha negrura de raras formas contrastaba cos relustros intermitentes que emitía o faro e coa escuma de leite que rompía contras as rochas e na praia ata se derramar pola area. Era tanta a beleza que non quedaban nin forzas nin razóns para a queixa. E mira que tiña ganas de me laiar. Mais non puiden: entre o son moncorde do mar e a brancura das ondas alumeando na escuridade que viña do fondo e me cubría, aceptei a inutilidade da insatisfacción e da queixa.
Acordeime dos que por pura supervivencia se atreven a atravesar o mar, tan negro, tan fero, tan fondo, familias enteiras que son expulsadas do seu territorio de orixe e quedan sen un triste fogar ao que volver, lanzándose na desesperación contra todo temor, calquera valo; da nosa cultura, en contraste, tan pendente dos dereitos individuais, en que temos dereito a mans cheas, polo que sempre atopamos motivo para a queixa, coma nenos mimados aos que, aínda dándolles todo, sempre lles falta algo.
Lembrei, mentres camiñaba, as reflexións de Parthasarathy cando insiste en que as civilizacións que progresan en serio están fundadas na xenerosidade, en crear, en dar. Todo parece indicar o contrario, que é o cínico, o malvado, o sen escrúpulos, a sociedade combativa e implacable a que medra e vence. E se cadra non é así. Porque recibir e reclamar sitúanos sempre na dependencia. Dar e responsabilizarnos fainos donos do noso decidir.
Unha sociedade que esquece as obrigas e responsabilidades e a xenerosidade, máis preocupada polo que nos deben que polo que podemos dar, acaba abonada á queixa perpetua, a unha dinámica egoísta e improdutiva. A desgraza vai da man da perda de responsabilidade e do control da propia existencia. Adquirir un maior sentido do deber cara ós demais, ocuparnos da familia, da cidade, fainos máis donos da nosa existencia. Canto máis dás, máis dono es de ti. As ondas chispeantes perdían forza para alumear entre tanta escuridade como se botou enriba, aínda así, no silencio harmonioso acompañado do zunido do mar, aceptei a inutilidade da queixa.

SI, HAI QUE INCENTIVAR AO PROFESORADO

          Dito así: os profesores bos non poden cobrar o mesmo que os malos, é meterse nun avespeiro do diaño. Haberá que idear sistemas rigorosos de acceso á carreira de profesor, establecer modelos de preparación similares aos do MIR para que estean ben formados, crear filtros de entrada máis completos nos que non só se demostre saber para a instrución, senón tamén capacidades pedagóxicas e didácticas; deberanse crear mecanismos para que ser profesor non derive nunha carreira de segunda opción, de resignados sen aspiracións. Pero nisto teñen razón os sindicatos: todos os que conseguen unha praza pasaron por idénticos requisitos e demostraron que están capacitados para o exercicio que se esixía (outro cousa é que e como se está esixindo). Que logo haberá quen destaca máis ou menos, nuns aspectos ou noutros, coma en calqueira profesión, non se discute, pero a ninguén se lle ocorre pedir que se cataloguen uns médicos de familia mellor ca outros, e, en función diso, que así se lles pague.  Sería unha arbitrariedade difícil de calibrar e moi dada a conflitos máis prexudiciais que beneficiosos.
            De tódalas maneiras, o problema que se toca é crucial. A de profesor non pode ser unha carreira sen capacidade de progreso. Os incentivos son necesarios en toda actividade humana e non cadra que alguén que aproba a súa oposición con 26 anos, agás a antigüiedade, teña pechadas todas as portas para a mellora profesional. De aí que pareza razoable establecer vías de saída para a mellora laboral coma en calquera actividade. E non existe ningunha posibilidade de mellorar se non hai un sistema de avaliación de aquelo que se realiza. Difícil avaliar calquera traballo, en educación máis, pero non imposible. A cada paso existen modelos de valoración polos que  fixar sistemas de recompensa e mellora ben definidos. Quero dicir con isto, que non apoio a cerrazón inicial a toda avaliación ou requisito que posibilite a recompensa (non só económica) naqueles profesores que se dediquen máis e mellor á súa profesión.
            Acontece, sen embargo, que o material co que traballan os profesores – os alumnos- préstase a enganos perigosos no que a resultados se refire. Obter mellores resultados académicos entre o alumnado non sempre nin a maioría das veces relaciona só coa dedicación e praparación do profesor, senón con outras variables, entre elas, de enorme peso, a procedencia social do alumno.  Non fai falla ser un gran observador para ver que en tódalas cidades existen varios colexios públicos de elite – situadas nas zonas máis ricas da urbe- nos que o alumnadao sobresae polas súas cualificacións, acceso ás carreiras de maior esixencia e consecución de títulos de máis  categoría. Outros,  pola contra – situados nos barrios marxinais-, onde o alumnado é máis conflitivo, abandonan cedo os estudos e son poucos os que conseguen ir á universidade. Como avaliamos a estes centros ? Pesa máis o urbanismo e contorno social ou a dedicación e capacidade pedagóxica dos seus profesores?
            Aceptado que a avaliación é necesaria en calquera profesión que non se conforme con estancarse e que os incentivos son preferibles para a motivación e progreso dentro da carreira docente, creo que o modelo debería centrarse no destino,  tender a puntuar aos centros segundo variables obxectivas pola súa dificultade de ensino, de tal maneira que os máis complexos e difíciles recibisen a cualificación máis elevada, sendo necesario para acceder a eles contar cos mellores expedientes, méritos e formación.  Así, ao contrario do que ocorre, que consiste en que o profesorado de máis mérito por antigüidade se acomode nos centros máis fáciles, o profesorado máis dinámico, mellor formado, intentaría situarse nos centros mellor situados na xerarquía de dificultade, pois tamén alí serían maiores as recompensas. Cantas máis necesidades presente o centro, máis estranxeiros, máis alumnos con necesidades especiais, peor situación do contorno e menor colaboración familiar, maiores esixencias para acceder a el, porque tamén os incentivos (en formación, anos sabáticos, económicos) compesanrían aos máis dinámicos dos ensinantes.
            Claro que para isto, e aquí ten toda a razón Marina, sería imprescindible un corpo de inspección de elite encargada de axudar, colaborar e adestrar ao profesorado para que exerzan como expertos á última en aprender, non como agora, que só se preocupa do cumprimento da lei de maneira burocrática. E necesitaríase unha rede de formación permanente a cargo de verdadeiros especialistas. E quen se formase e esfrozase por traballar mellor nas peores condicións, si que debe recibir recompensa. O que non procede é crear etiquetas de bos e malos profesores sobre criterios arbitrarios para encirralos  nunha competencia desleal que aínda envelenaría máis o sistema educativo.




domingo, 1 de noviembre de 2015

MEDO SEN BÁGOAS E CON ELAS

NON sei se antes de que realizase o último TAC de control do cáncer que non me quere soltar estaba moi angustiado e atemorizado por unha percepción do estado corporal, seguindo a visión de António Damásio cando di que as sensacións e sentimentos son unha cartografía dun estado corporal, determinado en esencia, entre outras razóns biolóxicas, pola composición do sangue en relación con algunhas moléculas químicas das que depende a nosa vida, e cuxa concentración está representada , momento a momento, en rexións específicas do cerebro. Ou se, como podería defender Bruce Lipton, dado que as células están controladas polo medio externo, o meu nerviosismo, a miña maneira de percibir cambiou a miña bioloxía. Recaia a razón do lado de calquera dos investigadores –o máis probable é que nos dous–, a triste evidencia é que antes da proba pasei unha semana dun pánico horrible e o resultado deu malas noticias: as células que non debían medrar medraron e implantáronse onde non debían e debo volver a bombardearme con quimioterapia.
Cando se está diante do oncólogo e se recibe unha noticia así o medo anula as bágoas. Un cae nese escuro, mudo e xordo estupor que nos paraliza cando as desgracias nos aplanan superando a nosa resistencia, como dixo Montaigne. Eu creo que porque escacha a ilusión da inmortalidade. Tal e como os feitos demostran, ninguén dubida de que somos mortais, pero vivimos na ilusión da inmortalidade. Se non elaboraramos unha ilusión defensiva pola que actuamos coma se a inmortalidade nos acompañase, a vida sería un inferno. Por iso, aínda xa de moi vellos ou nas peores circunstancias, aceptamos esa ilusión beneficiosa. Cando, ante situacións límites, tropezamos con que esa ilusión se esnaquiza, caemos no estupor do silencio, de quedar secos ata de bágoas. Logo, ao abrazarte ao ser querido, ao que te anima e transmite a miga de esperanza que quede, regresan as bágoas coma ríos, entras outra vez na ilusión, por escasa que sexa, e regresas ao medo con choro. Prefiro o medo e as bágoas, aquelo que nos fai chorar unha vez máis cando parecía esgotado todo pranto (Proust). Porque no medo e no pranto resistirá a crenza de que somos a criatura que se conta historias a si mesmo para entender que clase de criatura é, como escribiu Salman Rushdie. E, mentres poida, seguireimas contando, e a vostedes, se queren, tamén.

SÓ DIANTE DO PERIGO

        Parece que Blair pide unha miga de perdón coa boca pequena pola decisión de intervir na desfeita evidente de Irak. Non é que me convenza nin conmova a súa contrición. Sospeito que son declaracións de político hábil e curtido que non se corta á hora de pulir, matizar ou negar calquera dito ou feito. Algo habitual entre os da súa profesión, polo menos os que non elevan a súa rixidez a extremos de afirmación coma contrapeso de debilidade, o que podería ser o caso de do expresidente Aznar, empeñado en manter contra vento e marea que cando un amigo te chama hai que apoialo pase o que pase. Mais non é a falta de contrición por aquela decisión nefasta o que me ocupa daquela época do goberno do marido de Ana Botella, senón un erro que, trasladado á situación política actual, podería servir de ensinanza.
         Por se a decisión de apoiar a Bush non fose suficientemente discutida e contestada, naquel final de ciclo do presidente de FAES produciuse outro erro de magnitude incalculable: o modo de actuar no atentado do 11 de marzo do 2004. A cerrazón, o interese partidario ou a ignorancia - calquera deles malos conselleiros- encarreiraron as súas decisións pola peor das corredoiras: non reunir ás forzas políticas máis significativas e conseguir uns acordos mínimos de actuación.  Por iso perdeu as eleccións – o mal menor- e, sobre todo, meteu ao país nunha confusión e desconfianza que  tardou en apagarse. 
         Rajoy, a pesar de padecer o desprezo manifesto do  seu mentor, parece que o está seguindo na estratexia en canto ao problema político de maior envergadura que deixa a punto de estar no final da lexislatura. Coma se non estivese suficientemente avisado, coma se non levasen as campás tocando a lume dende hai anos, primeiro insiste en que el é moi tranquilo, pausado e prudente – porque iso é bo en política, coma en todas as cousas da vida- e nega o incendio. Cando lle chega o fume aos fociños admite que ten un problema moi grave. E cando está a punto de estalar todo polo aire, acepta comer co representante socialista e chama por teléfono – ou acepta a chamada, no estou seguro quen se dirixe a quen- a un tal Rivera, mozo sen experiencia, verde, pensa, ao que con condescendencia supoño daría largas. Descoñezo se é tamén neste caso por cerrazón, interese partidario ou ignorancia, pero a falta de decisión e reflexos que está mostrando pode resultar moito máis cara que aquela cazurra obstinación por parte de Aznar ante a catástrofe do atentado.
         Non creo que faga falla insistir no que levo anos dicindo: a burguesía catalá – como a vasca- (si, tamén hai outros sectores sociais entusiasmados coa independencia, pero se os cartos gordos, os corruptos e os ilustrados non apoiasen a xogada todo sería distinto) non vai de farol. Está completamente decidida e non pensa retroceder. Diante dun desafío así, que un presidente do goberno non tome a iniciativa de reunir aos partidos con peso determinante do país para trazar unha actuación conxunta paréceme suicida. Se a grave crise económica padecida non mereceu un acordo entre algúns partidos responsables e tampouco agora se ven trazas diante da desfeita que está á vista, ¿que ha de pasar neste país para que os políticos, esquecendo siglas e intereses electorais, acorden algo sensato e con miras de futuro para o ben da colectividade?
         Creo que foi Javier Marías quen dixo que “hay una especie de pulsión autodestructiva (en este país) que asoma la oreja de nuevo”. A min tamén mo parece. E oxalá nos equivoquemos os dous. Non se trata de alarmismos, pero a imparable marcha que tomará o parlamento catalán, trufado de partidos de dereitas corrompidos ata a medula, independentistas convictos dende a orixe e revolucionarios coa alegría impaciente propia do furor xuvenil,  non presaxian tempos apracibles. Ata o de agora, o “conflito” como aos independentistas lles gusta chamar, acostumaba a resolverse reformando o modelo de Estado con inevitables custes económicos para o resto das comunidades autónomas. Agora xa nin eles queren nin, de querer, creo que o resto das comunidades estivesen dispostas, salvo engano traidor dos partidos maioritarios, a aceptalo. Así pois, algo novo por forza haberá de negociarse entre os partidos con peso, salvo que aceptemos que a iniciativa continuará do lado dos que se queren ir polo seus métodos arbitrarios e caprichosos. Sen dúbida son os principais responsables desta situación os que a veñen propiciando dende hai anos. Pero isto non desculpa a falta de decisión do presidente para reunir a cantos máis partidos mellor para establecer un plan conxunto. Porque se en algo acertou Rajoy é que  non estamos diante dun problema dun partido nin dun  presidente, senón de tódolos españois e, cando é así, cantos máis partidos se unan, mellor.  Nesete caso, quedar só diante do perigo non é ningunha valentía.