OS ANOS OU DÍAS DO LIXO

         Miguel Delibes, referíndose aos últimos anos da súa vida, fartouse de dicilo: eran anos que sobraban, de lixo, inútiles. Instalado nunha depresión severa despois da morte da súa muller, sen ánimo nin forzas para escribir, dicía, nin unha cuartilla cun mínimo de coherencia e sentido, esgotado físicamente, despois deste punto sen retorno, aceptaba, non compensaba vivir. Segundo as súas manifestacións, en determinadas ocasións, alomenos no seu caso, non era preciso vivir tanto. Chega un momento no que  a vida está esgotada, non dá máis de si, xa cumpriu co seu obxectico e prolongala máis é un martirio innecesario. Lázaro Carreter coincidía con esta visión. Nunha das últimas entrevias que concedeu engadiu un aspecto ao dito por Delibes: ademais de ser anos de lixo, se un é conscienente, peor. Opinaba o profesor que, cando o deterioro físico é tan grave, como era no seu caso, e de nada do que un desfrutaba podía seguir gozando, a consciencia, ter a cabeza no seu sitio, lonxe de ser unha vantaxe, significa un serio inconveniente. Amargado e canso polo declive físico, Carreter preferiría non verse así, non experimentar en propia carne as miserias do declive do corpo, non ser consciente de que a vida podrece coma unha froita pasada de tempo. Verse así amargábao, iso non era vivir.

         No sentir popular, esta idea tamén está moi estendida. Co tempo que agora se vive, en situación limite por accidente ou discapacidade manifesta, non é raro escoitar nos actos de pésame oun enterro a frase que o resume todo: “Para estar así, mellor que Deus o levase”. E tal maneira se lle traslada aos seres queridos, non tanto por consolo, senón por puro convencemento. Xa non digamos nos casos extremos, aqueles nos que por enfermidades de aniquilación plena do eu, deixan ao ser  nun estado inconsciente, vexetativo, que mesmo fan dubidar filosóficamente  de se iso é vida ou non. Expertos en Alzheimer alertan que incluso estes enfermos máis deteriorados responden por momentos a estímulos de afecto, de contacto corporal, pero quen teñen que atendelos  desconfían de tales afirmacións. Desesperan diante da desorientación espacio temporal, das agresións ou prantos, da perda de control de moitas funcións parasimpáticas que fan do enfermo un ser desvalido, incomprensible, acabado. A compaixón, piedade e responsabilidade ética que nos distingue doutros seres vivos anímanos a coidar e tratar co maior respecto a estes enfermos, sexan familia ou por simple obriga profesional, pero cando a morte chama por eles parece que Deus entrou en razón e remata co calvario ao que todos estaban condenados, proporcionando un alivio coma se a morte, caso raro, fose unha bendición. Case coma un paradoxo: aquelo que máis tememos, o que nos impulsa a fabricar maior número de estratexias para distraela e aprazala, en determinados momentos convertese en algo polo que clamamos, supiramos, non experimentamos rubor en dicir: “ Se Deus o levase...”. Iso mantendo a conduta socialmente aceptada, porque se escaravellásemos no interior fondo e oculto o que lle escotariamos probablemente a moitos sería: “A ver se dunha puta vez morrese”.

           Prepararse para morrer non é asunto doado. Por iso  optamos pola evasón. O medo alimenta a incredulidade de maneira que estamos diante dela, da morte, e aínda non a vemos, tocámoslles case cos dedos e aínda non o cremos. Coma se na medida en que se aproxima, os autoenganos cos que comungamos, por débiles que sexan na súa argumentación, resúltasen relativamente tranquilizadores e fortalecedores da incredulidade. Ningún momento resulta adecuado para morrer. Sempre é cedo. Por iso son máis cribles e merecen atención esas persoas lúcidas e intelixentes que aceptan e declaran abertamente que sobran anos e chega un punto no que a morte debería estar máis atenta e presentarse sen tanta lentitude. Eses anos que moitos, de maneira consciente e voluntaria,  consideran inútiles, de lixo, enfróntannos a unha seria e irrenunciable decisón moral. Poderían optar por acurtar eses anos, días, do lixo? Deben as leis, respectando valores incontestables, definir as condicións nas que estas persoas poden libre e dignamente acabar cos anos do lixo? Non nego a transcendencia e finura coa que isto debería lexislarse,  moito máis se nos toca decidir por outros completamente incapacitados, perdida toda posibilidade de decisón propia. Pero a estas alturas, coas habilidades mecánicas que a tecnoloxía médica conta para prolongar o fío mínimo e último de signo vital, ás veces máis parece crueldade que defensa da vida, martirio que afán por curar, manter con vida a aqueles que padecen auténticos anos ou días de lixo, que sobran, que non aportan nin dan nada ao que foi vivir.